ธนาคารสื่อสร้างสรรค์: เส้นทางสู่การพัฒนาเด็กปฐมวัย

"สื่อสุขภาวะ" ช่วยสร้างความสมดุลระหว่างการเรียนรู้ผ่านสื่อและการพัฒนาของเด็กปฐมวัย แนวคิดนี้มุ่งเน้นการสร้างและใช้สื่อที่ไม่เพียงช่วยส่งเสริมพัฒนาการครบทุกด้าน (กาย, อารมณ์-จิตใจ, สังคม, และสติปัญญา) แต่ยังทำให้เด็กเข้าถึงสื่อที่ปลอดภัยและเหมาะสมกับช่วงวัยของเขาด้วย

หนึ่งในตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมของแนวคิดนี้คือ "ธนาคารสื่อสร้างสรรค์" ซึ่งดำเนินการโดยศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านกลิ้งกลอง ตำบลนาเมืองเพชร อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง ภายใต้การดูแลของครูผู้ปฐมวัยมีความมุ่งมั่นอย่าง ครูอารีย์ ดำมีศรี (ครูมิก) และ ครูสุคนธา ศรีเรือง (ครูเอ๋)

ธนาคารสื่อสร้างสรรค์ถูกออกแบบขึ้นเพื่อให้เด็กปฐมวัยสามารถเข้าถึงสื่อการเรียนรู้ที่เหมาะสม โดยไม่จำเป็นต้องพึ่งพาสื่อราคาแพง แต่เน้นการใช้วัสดุที่เรียบง่าย สามารถสัมผัสและใช้งานได้จริง มีขั้นตอนดำเนินงานที่ชัดเจน ได้แก่

1. ผลิตสื่อ: การออกแบบและผลิตสื่อที่ส่งเสริมพัฒนาการเด็กในทุกมิติ เช่น บล็อกไม้, บัตรคำ, หรือของเล่นทำมือ
2. ทดลองใช้: ทดสอบการใช้สื่อกับเด็กเพื่อให้แน่ใจว่าสื่อเหมาะสมและปลอดภัย
3. ให้ยืม: ครูสาธิตการใช้สื่อให้ผู้ปกครองก่อน จากนั้นเปิดโอกาสให้ผู้ปกครองนำสื่อไปใช้ที่บ้าน
4. ส่งคืน: สื่อที่ยืมไปจะต้องส่งคืนทุกชิ้น แม้ว่าจะมีการชำรุดเสียหาย เพื่อฝึกความรับผิดชอบทั้งเด็กและผู้ปกครอง
5. ประเมินผล: การประเมินผลการใช้สื่อเพื่อพิจารณาประสิทธิภาพ เช่น ดูพฤติกรรมเด็กที่เปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดี
6. บันทึกหลักฐาน: เก็บภาพกิจกรรมและแบบบันทึกพฤติกรรมเด็กเพื่อติดตามพัฒนาการ

โดย ครูมิก และครูเอ๋ กล่าวถึงจุดมุ่งหมายของธนาคารสื่อสร้างสรรค์ ว่า มี 4 ข้อ คือ 1) สร้างสื่อการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับพัฒนาการของเด็ก 2) ช่วยให้เด็กเข้าถึงสื่อคุณภาพ โดยไม่ต้องพึ่งพาสื่อราคาแพง 3) กระตุ้นการเรียนรู้ผ่านการเล่นและการสำรวจที่เหมาะสมกับวัย และ 4) จัดหาสื่อที่สนับสนุนการเรียนรู้ให้กับครูและผู้ปกครอง

นางสาวสายใจ คงทน หัวหน้าโครงการ มหัศจรรย์นิเวศสื่อสุขภาวะเพื่อเด็กปฐมวัย ได้ให้ ข้อแนะนำสำหรับผู้ปกครอง ในการสร้างสุขภาวะที่ดีผ่านแนวคิดธนาคารสื่อสร้างสรรค์ ดังนี้ การมีส่วนร่วมของผู้ปกครองเป็นหัวใจสำคัญที่ช่วยให้เด็กปฐมวัยเติบโตอย่างสมดุลและมีสุขภาวะที่ดี ในฐานะพ่อ แม่ หรือผู้ปกครอง สามารถนำแนวคิดจาก "ธนาคารสื่อสร้างสรรค์" ไปปรับใช้ในชีวิตประจำวัน เพื่อสนับสนุนการเรียนรู้และพัฒนาการของลูกได้อย่างมีประสิทธิภาพ คือ

1. ใช้สื่อใกล้ตัวให้เกิดประโยชน์

• ใช้ของเล่นหรือวัสดุที่หาได้ง่ายในบ้าน เช่น ขวดพลาสติกสำหรับทำของเล่นเสียง, กระดาษลังสำหรับทำบัตรคำ หรือน้ำ ทรายสำหรับเล่น เสริมพัฒนาการ
• เลือกสื่อที่เหมาะสมกับวัยและความสนใจ เช่น นิทานที่ส่งเสริมจินตนาการ เกมจับคู่ หรือการระบายสี

2. สร้างประสบการณ์การเรียนรู้ผ่านการเล่น

• จัดเวลาสำหรับการเล่นร่วมกัน เช่น เล่นบทบาทสมมุติ เล่นทำอาหารวัสดุธรรมชาติ ใบไม้ดอกไม้ หรือเล่นสร้างบ้านจากบล็อกไม้ เศษไม้ ก้อนหิน
• พาลูกออกไปสัมผัสธรรมชาติ เช่น การเดินเล่นในสวน ดูนก หรือเก็บใบไม้ทำงานประดิษฐ์

3. ส่งเสริมความรับผิดชอบร่วมกัน

• ให้ลูกมีส่วนร่วมในการดูแลสื่อที่ใช้ เช่น การเก็บของเล่นเข้าที่ การรักษาสื่อให้อยู่ในสภาพดี
• สอนลูกให้รับผิดชอบเมื่อยืมสิ่งของ เช่น ส่งคืนสื่อจากธนาคารสื่อในสภาพที่เหมาะสม

4. สร้างสื่อร่วมกันกับลูก

• ชวนลูกทำของเล่นหรือสื่อการเรียนรู้ เช่น บัตรคำจากกระดาษเหลือใช้ ทำสมุดวาดภาพด้วยมือ หรือประดิษฐ์เครื่องดนตรี สื่อเสียง จากวัสดุเหลือใช้ เช่น กระป๋อง ขวดน้ำ
• การทำกิจกรรมร่วมกันช่วยเสริมสร้างความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างพ่อ แม่ และลูก

5. บูรณาการกิจกรรมในชีวิตประจำวัน

• ใช้โอกาสในชีวิตประจำวันเป็นกิจกรรมการเรียนรู้ เช่น นับจำนวนผลไม้ในตะกร้า เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับวัตถุในบ้าน หรือชวนลูกวางแผนทำงานบ้านเล็กๆ งานครัว งานสวน งานอาชีพของพ่อแม่ ผู้ปกครอง
• สนับสนุนการเรียนรู้แบบลงมือทำ เช่น ทำขนมง่ายๆ ปลูกผักเล็กๆ หรือดูแลสัตว์เลี้ยง

6. สังเกตและติดตามพัฒนาการของลูก

• จดบันทึกพฤติกรรมและความสนใจของลูก เพื่อช่วยให้เลือกสื่อและกิจกรรมที่เหมาะสม
• สอบถามครู ในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเกี่ยวกับพัฒนาการและการใช้สื่อของลูก

7. ใช้เทคโนโลยีอย่างเหมาะสม

• จำกัดเวลาในการใช้สื่อดิจิทัล เช่น การดูการ์ตูนหรือใช้แอปพลิเคชัน เพื่อไม่ให้กระทบต่อการเรียนรู้ในรูปแบบอื่น
• เลือกแอปพลิเคชันหรือสื่อดิจิทัลที่เน้นการเรียนรู้และความคิดสร้างสรรค์ เช่น เกมคณิตศาสตร์พื้นฐาน หรือโปรแกรมระบายสี

8. สนับสนุนการทำงานร่วมกับชุมชน

• เข้าร่วมกิจกรรมในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก เช่น การประชุมผู้ปกครอง การอบรม หรือกิจกรรมสร้างสรรค์สำหรับเด็ก
• ส่งเสริมการแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างครอบครัวในชุมชน เพื่อสร้างเครือข่ายสนับสนุนการเรียนรู้ร่วมกัน

การเป็นผู้ปกครองที่สนับสนุนพัฒนาการของลูกอย่างมีส่วนร่วมและใกล้ชิด ไม่เพียงช่วยให้ลูกได้รับประโยชน์สูงสุดจากสื่อและกิจกรรมต่างๆ แต่ยังสร้างพื้นฐานที่มั่นคงสำหรับอนาคตของพวกเขา ให้ลูกเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพ มีความมั่นใจ และมีสุขภาวะดีในทุกมิติ.

แนวคิดเรื่อง "สื่อสุขภาวะ" เน้นการใช้สื่อเป็นตัวกลางที่สร้างการเรียนรู้และเสริมสร้างสุขภาวะใน 4 ด้าน (กาย, อารมณ์-จิตใจ, สังคม, สติปัญญา) สื่อที่เหมาะสมไม่จำเป็นต้องมีราคาแพง แต่ควรเป็นสื่อที่ช่วยกระตุ้นการพัฒนาผ่านกิจกรรมสร้างสรรค์ เช่น การเล่นบทบาทสมมุติ การเล่านิทาน หรือการเล่นเกมเรียนรู้

"ธนาคารสื่อสร้างสรรค์" ไม่เพียงแต่เป็นแหล่งทรัพยากรที่ช่วยสนับสนุนการเรียนรู้ของเด็กปฐมวัย แต่ยังเป็นตัวอย่างของการประยุกต์แนวคิดสื่อสุขภาวะให้เกิดประโยชน์สูงสุด สื่อที่เรียบง่ายและเหมาะสมกับช่วงวัย สามารถเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยสร้างพื้นฐานชีวิตที่มั่นคงและพัฒนาการที่สมดุลให้กับเด็กปฐมวัย พร้อมทั้งส่งเสริมความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างครู ผู้ปกครอง และชุมชน เกิดเป็นนิเวศสื่อสุขภาวะ ที่ใกล้ตัวเด็ก

• ข่าวเด็กปฐมวัย
• ข่าวสุขภาวะ
• ข่าวปฐมวัย
• ข่าวสื่อดิจิทัล
• ข่าวปัญญา